به نظر شما اگر روزی در بیمارستان، زمانی که از مغزتان عکسبرداری می کنند، مشخص شود که مغز شما از سیم ها و مدارات مجتمع و قطعات الکترونیکی تشکیل شده است، چه عکس العملی خواهید داشت؟
اکثرا در روزنامه ها، تلویزیون، فیلم ها و بازی های کامپیوتری به این مقوله پرداخته شده اما درست درک نشده است. آیا یک ربات می تواند همانند یک انسان فکر کند، شعر بسراید، رانندگی کند، عاشق شود و یا آیا زمانی می رسد که بتوان مغز یک ربات را با مغز یک انسان تعویض کرد؟
هوش چیست؟
برای شناخت هوش مصنوعی شایسته است تا تفاوت آن را با هوش انسانی به خوبی بدانیم. مغز انسان از میلیاردها سلول یا رشته عصبی درست شده و این سلول ها به صورت پیچیده ای به یکدیگر متصل هستند. هوش، بخش محاسباتی توانایی است در وجود یک نفر یا شی برای رسیدن به یکسری اهداف در دنیا. انواع و درجه های مختلفی از هوش در آدم ها، حیوانات و ماشین ها وجود دارد. شبیه سازی مغز انسان می تواند از طریق سخت افزار یا نرم افزار انجام گیرد. تحقیقات اولیه نشان داده شبیه سازی مغز، کاری مکانیکی و ساده است. با تمرکز و اتصال رشته های عصبی مصنوعی می توان واحد هوش مصنوعی را درست کرد.
هوش انسانی بسیار پیچیده و گسترده تر از سیستم های رایانه ای است و توانمندی های برجسته ای مانند: استدلال، رفتار، مقایسه، آفرینش و به کار بستن مفهوم ها را دارد.
هوش انسانی توان ایجاد ارتباط میان موضوع ها و قیاس و نمونه سازی های تازه را دارد. انسان همواره قانون های تازه ای می سازد و یا قانون پیشین را در موارد تازه به کار می گیرد. توانایی بشر در ایجاد مفهوم های گوناگون در دنیای پیرامون خود، از ویژگی های دیگر اوست. مفهوم های گسترده ای همچون روابط علت و معلولی، رمان و یا مفهوم های ساده تری مانند گزینش وعده های خوراک (صبحانه، ناهار و شام) را انسان ایجاد کرده است. اندیشیدن در این مفهوم ها و به کار بستن آنها، ویژه رفتار هوشمندانه انسان است.
هوش مصنوعی در پی ساخت دستگاه هایی است که بتوانند توانمندی های یاد شده (استدلال، رفتار، مقایسه و مفهوم آفرینی) را از خود بروز دهند. آنچه تاکنون ساخته شده نتوانسته است خود را به این پایه برساند.
تاریخچه
نقطه آغاز ایجاد هوش مصنوعی، اندکی بعد از جنگ جهانی دوم است. در آن زمان نوربرت واینر با توجه به مسائل سیبرنتیک، زمینه را برای پیشرفت هوش مصنوعی به وجود آورد. در سال 1956 میلادی، گروهی از دانشمندان از جمله ماروین مینسکی (از دانشگاه فنی ماساچوست)، کلودشانن (از آزمایشگاه نامدار بل) و جان مک کارتی (از دانشگاه دارت موت) همایشی در دارت موت کانادا برگزار کردند تا در این زمینه به گفت وگو بپردازند.
جان مک کارتی (jon mccarthy) (پدر هوش مصنوعی) دانشیار کرسی ریاضی دانشگاه و میزبان همایش، عنوان هوش مصنوعی را بر این نشست نهاد. از آن زمان تاکنون میان دانشمندان و خبرگان آگاه همچنان بحث در مفهوم هوش مصنوعی جریان دارد و دهه 1960 به عنوان دهه توسعه و پیشرفت تحقیقات در زمینه هوش مصنوعی شناخته می شود.
هوش مصنوعی چیست؟
هوش مصنوعی (artifical intelligent) و یا ai رشته جدیدی از علوم است که ترکیبی از علوم کامپیوتر، فیزیولوژی و فلسفه است و در اواسط قرن 20 به وجود آمده است.
ریشه ها و ایده های اصلی آن را باید در فلسفه، زبان شناسی، ریاضیات، روان شناسی، نورولوژی و فیزیولوژی جست وجو کرد و شاخه ها، فروع و کاربردهای گونه گونه و فراوان آن را در علوم رایانه، علوم مهندسی، علوم زیست شناسی و پزشکی، علوم ارتباطات و زمینه های بسیار دیگر قابل مشاهده است.
نوز تعریف دقیقی که مورد قبول همه دانشمندان این علم باشد برای هوش مصنوعی ارائه نشده است و این امر، به هیچ وجه مایه تعجب نیست چرا که مقوله مادر و اساسی تر از آن، یعنی خود هوش هم هنوز به طور همه جانبه و فراگیر تن به تعریف نداده است. در واقع، می توان نسل هایی از دانشمندان را سراغ گرفت که تمام دوران زندگی خود را صرف مطالعه و تلاش در راه یافتن جوابی به این سوال عمده کرده اند که هوش چیست؟
اما اکثر تعریف هایی که در این زمینه ارائه شده اند بر پایه یکی از 4 باور زیر قرار می گیرند:
– سیستم هایی که به طور منطقی فکر می کنند
– سیستم هایی که به طور منطقی عمل می کنند
– سیستم هایی که مانند انسان فکر می کنند
– سیستم هایی که مانند انسان عمل می کنند
شاید بتوان هوش مصنوعی را این گونه توصیف کرد: «هوش مصنوعی عبارت است از مطالعه اینکه چگونه کامپیوترها را می توان وادار به کارهایی کرد که در حال حاضر انسان ها آنها را بهتر انجام می دهند.»
تلاش در راه برخورد کردن رایانه، از توانایی های شناخت و تقلید جنبه های هوشی انسان از دهه 1950 میلادی آغاز شده است.
یک سیستم هوش مصنوعی به راستی نه مصنوعی و نه هوشمند است بلکه دستگاهی است هدف گرا که مشکل را به روش مصنوعی حل می کند این سیستم ها بر پایه دانش، تجربه و الگوهای استدلالی انسان به وجود آمده اند.
این سیستم ها فاقد عقل سلیم هستند. پس از آماده شدن نیز نمی توانند چیزی تازه بسازند و یا راه حل نوینی ابداع کنند. سیستم های هوشمند، تنها توانایی های کارشناسان را بالا می برند و هرگز نمی توانند جانشین آنها شوند.
هوش مصنوعی، تکنیکی برای خلق کردن ماشین هایی است که بدون نیاز به انسان ها، قادر به فکر کردن است. یک ماشین تنها در صورتی به عنوان یک ai شناخته می شود که از یکسری قابلیت های خاص برخوردار باشد. یکی از این قابلیت ها داشتن شناخت از وجود خود و یا sentient بودن است. این بدین معناست که ماشین از وجود خود آگاه باشد هر انسان به طور طبیعی از حضور و وجود خودآگاه است اما هنوز مدرکی دال بر sentient بودن حیوانات در دست نیست.
امروزه حتی افراد کودن هم به مراتب از ماشین هایی که طراحی شده اند پیشرفته تر و آگاه تر هستند. به هیچ رباتی نمی شود اطمینان داشت که برود و ظروف را از روی زمین جمع کند، بشوید و در جاظرفی بچیند و همه این کارها را به درستی انجام دهد. در حالیکه همان افراد کودن هم این کارها را به راحتی انجام می دهند.
مباحث هوش مصنوعی قبل از به وجود آمدن علوم الکترونیک، توسط فلاسفه و ریاضی دانانی نظیر بول (boole) که اقدام به ارائه قوانین و تئوری هایی در باب منطق کردند، مطرح شده بود و زبان های برنامه نویسی مرتبط با برنامه ریزی منطق نیز مورد استفاده قرار گرفتند، از جمله این زبان های برنامه نویسی زبان سطح بالای prolog است که در زمینه هوش مصنوعی در آمریکا و اروپا متداول هستند. prolog بیشتر توسط اروپائیان و ژاپنی ها مورد استفاده قرار می گیرد
مزایای استفاده از ربات
ربات ها علاوه بر اینکه دارای راندمان، سرعت، دقت و کیفیت بالای عملیاتی هستند، از ویژگی های زیر نیز برخوردارند.
انجام بسیاری از عملیات طاقت فرسا
به حق بیمه، حق مسکن و هزینه ایاب و ذهاب و افزایش حقوق احتیاج ندارند
تولید انبوه تجربیات
کاهش هزینه
کاهش خطر برای انسان
دائمی بودن (مانند انسان ها نمی میرند)
دارای تجربیات و آگاهی های چندین فرد خبره
افزایش قابلیت اطمینان
مانند افراد خبره خسته نمی شوند
پاسخ دهی سریع
پاسخ دهی در همه حالات (اضطراب و فشار روحی)
دسترسی به انبوهی از تجربیات
می تواند همانند یک خودآموز هوش عمل کند
سهولت انتقال آن به مکان های جغرافیایی گوناگون است
در این میان به گفته جان مک کارتی کسانی نیز هستند که می گویند ساخت هوش مصنوعی ایده بدی است:
جان سرل که یک فیلسوف است می گوید ایده هوشمند بودن یک ماشین غیربیولوژیک تناقض دارد. یک فیلسوف دیگر هیوبرت دریفوس می گوید که رسیدن به هوش مصنوعی غیرممکن است. دانشمند رایانه جوزف ویزنبام می گوید این ایده زشت، ضد انسانی و غیراخلاقی است.
شاخه های هوش مصنوعی
سه شاخه اصلی هوش مصنوعی عبارتند از:
سیستم های خبره (expert SYSTEMS)
آدمواره ها یا ربات ها (robatic machines)
پردازش زبان طبیعی (natural Language processing)
سیستم های خبره (es)
همانطور که از نامش نیز پیداست، این سیستم ها باید همانند فردی که در انجام یک کار خبره است، استنتاج را به کار گیرند تا مسئله ای را حل کنند که برای حل آن به مهارت انسانی نیاز است. سیستم های خبره کاربر را قادر به مشاوره با سیستم های کامپیوتری در مورد یک مسئله و یافتن دلایل بروز مسئله و راه حل های آن می کند. در این حالات مجموعه سخت افزار و نرم افزار تشکیل دهنده سیستم خبره، با طرح سوالات مختلف و دریافت پاسخ های کاربر و مراجعه به تجربیات قبلی و استفاده از یک روش منطقی نتیجه گیری می کند و نهایتا راه حل مناسب را ارائه می دهد. همچنین سیستم خبره قادر به شرح مراحل نتیجه گیری خود تا رسیدن به هدف و دلیل مطرح شدن یک سوال اجرایی است.
آدمواره
کلمه آدمواره (ربات) بعد از به صحنه درآمدن یک نمایش در سال 1920 میلادی در فرانسه متداول و مشهور شد. در این نمایش که اثر «کارل کپک» بود، موجودات مصنوعی شبیه انسان، وابستگی شدیدی نسبت به صاحبان خویش از خود نمایش می دادند. این موجودات مصنوعی شبیه انسان در آن نمایش، ربات نام داشتند.
پردازش زبان های طبیعی (NLP)
پردازش زبان های طبیعی، می تواند توصیه ها و بیانات را با استفاده از زبانی که شما به طور طبیعی در مکالمات روزمره به کار می برید، بفهمد و مورد پردازش قرار دهد. در پردازش زبان های طبیعی، انسان و کامپیوتر ارتباطی کاملا نزدیک با یکدیگر دارند.
کامپیوتر از لحاظ روانی در مغر انسان جای داده می شود. به طورکلی نحوه کار این شاخه از هوش مصنوعی این است که زبان های طبیعی انسان را تقلید می کند. در این میان، پیچیدگی انسان از بعد روانشناسی روی ارتباط متعامل تاثیر می گذارد.
هوش مصنوعی در بازی ها
هوش مصنوعی در بازی های کامپیوتری معمولا در نقش دشمن یا متحدان شما ظاهر می شود.
در برخی موارد طراحان بازی ترجیح می دهند تا بیشتر روی بالا بردن گرافیک بازی سرمایه گذاری کنند تاهوش مصنوعی و این موضوع باعث می شود که بازیکنان خبره به راحتی هوش مصنوعی را شکست دهند و یا در برخی موارد از آنجایی که هوش مصنوعی به کدهای اصلی بازی دسترسی دارد با تقلب بازی را برده و موجب عصبانیت کاربر می شود.
آزمایش
آزمایش برای تشخیص هوشمند بودن ربات ها:
آزمون تورینگ (turning test) نام آزمون بین المللی است که توسط آن هوشمند بودن یک ماشین مورد آزمایش قرار می گیرد.
این آزمون بعد از آلن تورینگ، نابغه ریاضی که برای اولین بار این روش را پیشنهاد کرد اینگونه نام گرفت.
فرض کنید شما در یک سمت یک دیوار (پرده یا هر مانع دیگر) هستید و به صورت تله تایپ با آن سوی دیوار ارتباط دارید و شخصی از آن سوی دیوار از این طریق با شما در تماس است.
طبیعتا یک مکالمه بین شما و شخص آن سوی دیوار می تواند صورت پذیرد. حال اگر پس از پایان این مکالمه، به شما گفته شود که آن سوی دیوار نه یک شخص بلکه (شما کاملا از هویت شخصی آن سوی دیوار بی خبرید) یک ماشین بوده که پاسخ شما را می داده، آن ماشین یک ماشین هوشمند خواهد بود، در غیر این صورت (یعنی در صورتی که شما در وسط مکالمه به مصنوعی بودن پاسخ پی ببرید) ماشین آن سوی دیوار هوشمند نیست و موفق به گذارندن تست تورینگ نشده است.
نکته جالب اینجا است که هرچند تاکنون تلاش های متعددی در جهت پیاده سازی تست تورینگ صورت گرفته مانند برنامه eliza و یا aiml (زبانی برای نوشتن برنامه هایی که قادر به chat کردن اتوماتیک باشند) اما تا حالا به جز ربات “کامپیوتر آبی” (blue computer) (همان رباتی که توانسته بود بزرگترین شطرنج باز زمان خود یعنی کاسپاروف را در بازی شطرنج شکست دهد) که متعلق به شرکت ibm بود هیچ رباتی نتوانسته این آزمون را به طور کامل به پایان برساند.
آدم های مختلفی گفته اند که چون هوش مصنوعی تا به حال به هوش هم سطح انسان نرسیده است، این کار به طورکلی غیر ممکن است. بعضی دیگر هم ناامید هستند چون شرکت هایی که در این زمینه سرمایه گذاری کردند، ورشکست شدند ولی هوش مصنوعی، همواره هدف نهایی علوم کامپیوتر بوده است و اکنون هم در خدمت توسعه علوم کامپیوتر نیز است. زبان های برنامه نویسی پیشرفته، که توسعه ابزارهای هوشمند را ممکن می کند، پایگاه های داده ای پیشرفته، موتورهای جستجو و بسیاری نرم افزارها و ماشین ها از نتایج تحقیقات هوش مصنوعی بهره می برند..
